سوره انسانسوره انسان، یا سوره دهر یا سوره هل اتی، هفتاد و ششمین سوره قرآن است که دارای ۳۱ آیه و در جزء ۲۹ قرآن قرار دارد. برخی از آیات این سوره در شان و فضیلت اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یعنی امام علی، حضرت فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) در جریان نذر و اطعامی که سه روز پیاپی به مسکین و یتیم و اسیر داشتند نازل شده است. محتوای این سوره به مطالب مهمی اشاره دارد که از جمله به خلقت انسان، هدایت تکوینی و تشریعی انسان، اراده و آزادی انسان در تعیین سرنوشت خود، وضعیت کافران در روز قیامت، ویژگی‌های پارسایان در قیامت، جریان نذر خاندان پیامبر و اخلاص و ایثار آنها، نکات اخلاقی همچون صبر، کناره‌گیری از گناهکاران و... می‌توان اشاره کرد. ۱ - معرفی اجمالیسوره انسان یا «سوره دهر» یا «سوره هل اتی» به هفتاد و ششمین سوره قرآن اطلاق می‌شود. از این سوره در باب صلات سخن رفته است. ۲ - وجه تسمیهقرآن کتاب هدایت و موضوع هدایت، انسان است. «انسان» جدای از الفاظ مترادف آن، به تنهایی ۶۵ بار در قرآن آمده است. موضوع بحث در این سوره به ویژه در آیه نخست آن «هل اتی علی الانسان حین من الدهر لم یکن شیئا مذکورا؛» «انسان» است. از آن‌جا که محور این سوره، «انسان» و عمل و اخلاص و ایثار و عاقبت کار او در قیامت و نعمت‌های خوب برای نیکان است، به سوره «انسان» نامگذاری شده است. ۳ - محتوااین سوره در آغاز، خلقت انسان را بعد از آن که نامی از او در میان نبود، خاطرنشان می‌سازد و در ادامه، به خلقت انسان و قرارگرفتن او بر سر دو راهی «شکر» و «کفران» اشاره می‌کند. و سپس می‌فرماید که خدای تعالی او را به راهی که تنها راه اوست هدایت کرد، حال یا این انسان شکر هدایتش را می‌گزارد، و یا کفران می‌کند. آن‌گاه می‌فرماید برای کافران انواعی از عذاب و برای ابرار الوانی از نعمت آماده کرده و اوصاف آن نعمت‌ها را در طی هجده آیه شرح می‌دهد، و همین دلیل است بر اینکه مقصود اصلی هم بیان همین نعمت‌ها بوده و پس از بیان اوصاف آن نعمت‌ها، روی سخن را به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود نموده می‌فرماید: قرآن نازل شده از ناحیه اوست، و مایه تذکر بشر است، پس باید که در برابر حکم پروردگار خود صابر باشد، و هوا و هوس‌های کفار را پیروی نکند و باید که پروردگار خود را صبح و شام به یاد بیاورد و برای او شب‌ها به سجده بیفتد، و شبی طولانی تسبیح گوید. ۴ - محل نزولبرخی بر این باورند این سوره به شهادت سیاقی که دارد یا همه‌اش و یا دست کم اوائل آن که دوازده آیه است، در مدینه و نه آیه ذیلش در مکه نازل شده است. روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام) همه متفقند بر اینکه این سوره در مدینه نازل شده، روایات اهل سنت هم در این‌باره بسیار زیاد است. با این حال بعضی گفته‌اند: این سوره تمامیش در مکه نازل شده است. ۵ - شأن نزولاین سوره در شان و فضیلت اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یعنی حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) نازل شد و داستان معروف نذر این بزرگواران و اطعام کریمانه آنان را مطرح می‌کند که خداوند این صفات عالی آنان را ستود. ثعلبی در تفسیرش، زمخشری در الکشاف، اوحدی و اخطب خوارزم از عامه، و امامیه بالاتفاق گفته‌اند سوره «هل اتی» در شان اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده است؛ به ویژه آیات ۷ تا ۹. کتاب‌های مستقلی درباره این سوره نوشته شده است. ۶ - ویژگی‌ها۱. دارای ۳۱ آیه، ۲۴۰ یا ۲۴۳ کلمه و ۱۰۵۰، ۱۰۵۴ یا ۱۰۸۹ حرف است. ۲. در ترتیب نزول، نود و هشتمین و در قرآن کریم هفتاد و ششمین سوره است. پس از سوره الرحمن و پیش از سوره طلاق نازل شد. ۳. به نظر مشهور مدنی است و آیه مکی ندارد. ۴. از سوره‌های مفصل طوال و بخشی از یک حزب است. ۵. برخی مفسران معتقدند در این سوره نسخی واقع نشده است، و در مقابل، برخی دیگر گفته‌اند در این سوره دو یا سه آیه منسوخ وجود دارد. ۷ - مطالب مهم۱. اشاره به خلقت انسان و ماده اولیه آفرینش او؛ ۲. هدایت تکوینی و هدایت تشریعی انسان از سوی خداوند؛ ۳. اراده و آزادی انسان در تعیین سرنوشت خود؛ ۴. وضعیت کافران در روز قیامت؛ ۵. ویژگی‌های پارسایان در قیامت؛ ۶. داستان نذر خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و بیان اخلاص و ایثار آنان؛ ۷. نکات اخلاقی همچون صبر، کناره‌گیری از گناهکاران و…. [۵]
هاشم‌زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، ص۴۹۳-۴۹۲.
[۷]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۵۸۹.
[۹]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۱۷.
۸ - استحباب قرائتقرائت سوره انسان در نماز صبح به ویژه در رکعت اول آن در روز دوشنبه و پنج‌شنبه و نیز در رکعت هشتم نماز شب، مستحب است. ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• فرهنگ‌نامه فارسی علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «سوره انسان». • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۷۲۶. رده‌های این صفحه : سوره انسان | سوره‌های جزء 29 قرآن | سوره‌های دارای آیه مشهور | سوره‌های قرآن | سوره‌های مدنی | سوره‌های مفصلات
|